Мазмұны

13.2 Уранды өндіру технологиясы

қатараралық қашықтықтан аз, қашықтық қатынасы 1:2-ден 1:10-ға дейін. Қатардағы ұңғымалар арасындағы қашықтықты азайту ерітінділердің сорғыдан сорғы қатарына фронтальды қозғалысын қамтамасыз етеді, бұл өндіру процесін күшейтеді.
Сызықтық жүйе бір блоктағы ұңғымалар мен қатарлар арасындағы қашықтықты азайту немесе ұлғайту арқылы қабаттың біртектілігін ескеруге мүмкіндік береді, оны біркелкі өңдеуге қол жеткізеді.
Ұялы жүйелер үшбұрышты, төртбұрышты алтыбұрышты ұяшықтардан тұрады. Бұл жүйелердегі сору және айдау ұңғымалары арасындағы қашықтық әдетте 80 м-ге жетеді.
Сызықтық жүйелер жерасты шаймалау процесін бақылау және басқару үшін ыңғайлы және оңай, ал ұялы жүйелерде әр ұңғымада өлшеу құралдарын қажет етеді және аз дәрежеде басқарылады, өйткені әрбір айдау ұңғымасы бір уақытта 3 – 4 ұяшықта жұмыс істейді. Ұңғымалардың орналасуының ұялы сызбасында кері ағындарды пайдалану үшін литологияны білу және ерітінділердің қозғалысы мен олардың санын дәл есептеу қажет.
Ұялы жүйелер кішкентай линза тәрізді кен орындарында, күрделі конфигурациялы кен орындарында және де тәжірибелі ұяшықтарда қолданылады.
Бұрғылау арқылы ашу жүйесін таңдағанда кен денесінің орналасуы, оның конфигурациясы, аралық су өткізгіштердің болуы, өнімді горизонттың сүзгіш гетерогенділігі және т.б. ескеріледі.
Ұңғымалар мен қатарлар арасындағы қашықтықты таңдағанда, кен орындарының геологиялық және гидрогеологиялық ерекшеліктерін ғана емес, сонымен қатар экономикалық көрсеткіштерді де ескеру қажет. Желіні қалыңдату кезінде кен орындарын өңдеу уақыты қысқарады, бірақ бұрғылау шығындары артады. Ұңғымалар мен қатарлар арасындағы қашықтық ұлғайған кезде бұрғылау шығындары қысқарады, бірақ жұмыс уақыты артады, басқалары тең (ұңғымалардың өнімділігі, реагенттердің меншікті шығыны және т.б.). Бұрғылау арқылы ашу жүйесінің параметрлері максималды жұмыс жасау үшін рентабельді болуы керек.
Технологиялық өндіру ұңғымаларының алаңдағы құрылыс-монтаждау жұмыстары
Өндіру ұңғымаларының алаңдағы құрылыс-монтаждау жұмыстары мыналарды қамтиды:
• ӨЕ және ШЕ құм тұндырғыштарынан, өнеркәсіптік алаңнан өндіру алаңына дейін магистральдық ерітінді құбырларын төсеу;
• технологиялық блоктарды сұйық химиялық реагенттер –күкірт қышқылы қоймасынан шаймалау ерітінділерін таратудың технологиялық торабына дейін қышқыл құбырларын төсеу;
• кабельдік электр беру желілерін төсеу;
• өнеркәсіптік алаңнан учаскелерге дейін кірме жолдарды (жолдарды, өтпелерді және т.б.) салу;
Ұңғымалар мен блоктарды байлау мыналарды қамтиды:
• сорғы ұңғымаларында ерітінді көтергіш құралдарды монтаждау;
• технологиялық (сору және айдау) ұңғымалардың бастарын монтаждау және оларды тиісті ерітінді өткізгіштерге қосу;
• өңдеу кешенімен сору және айдау ұңғымаларын байлау.

Қышқылды шаймалау технологиясы
Уранды жер асты шаймалау кезінде өңдеудің үш негізгі кезеңі белгілі: кендік қабаттың қышқылдануы, шаймалау (немесе белсенді шаймалау) және шаймалау (немесе шаю). Бұл кезеңдер арасында нақты шекара жоқ. Бір жағынан, кен қабатының еріткішімен қанықтыру (қышқылдану) процесінде бір мезгілде қарқынды шаймалау жүреді, екінші жағынан, қанықтыру ұзақ уақыт бойы жүреді, оның барысында өндірілген металдың едәуір бөлігі жер қойнауынан алынады. Жер асты шаймалау процесін жақсы бақылау және басқару үшін кезеңдерге бөлінеді. Шаймалауды кезең-кезеңмен бөлу үшін С/Қ қатынасы қолданылады: қышқылдану С/Қ 0-ден 0.25 - ке дейін; шаймалау - С/Қ 0.25-тен 1.5-ке дейін; кейінгі шаймалау (шаю) С/Қ-1.5-тен 2.5-3-ке дейін.
Қышқылдану кезеңі
Қышқылдану сатысында жер асты суларын сору немесе сығу және кеуек кеңістігін өндіруге арналған металды еритін түрге ауыстыратын реагент ерітіндісімен толтыру жүреді. Шаймалау көлемін реагент ерітіндісімен толтыру кезінде жер асты суларының сорылуы немесе сығылуы ғана емес, сонымен бірге қышқылдың кенмен және негізгі жыныспен химиялық реакциясы жүреді, сонымен қатар жер асты гидродинамикасы заңдарына сәйкес тау жыныстарының сүзілу гетерогенділігі мен ерітінділердің тығыздығын ескере отырып, әр түрлі желілер арқылы ағып жатқан ерітінділерді араластыру жүреді. Осы кезеңде өнімді горизонттың шаймалау ерітіндісімен тезірек толтыру үшін реагенттің ең жоғары концентрациясы мен сүзу жылдамдығы ұсынылады. Бірінші кезеңнің өту уақыты нақты жағдайларға және қабылданған даму жүйесіне байланысты 2 айдан 5 айға дейін созылады. Кезең өнімді ерітінділерде уранның тұрақты құрамының пайда болуымен және шаймалау көлемін жұмыс ерітінділерімен толтырумен аяқталады, бұл С/Қ = 0.25 кезінде қол жеткізіледі.
Қышқылдану кезінде күкірт қышқылының концентрациясы 5 г/л-ден бастап 20-40 г/л шегінде сақталады және өнімді горизонтта карбонатты жыныстар болған жағдайда ғана концентрация 10-15 г/л дейін төмендейді. Қышқылдану сатысында ӨЕ қалдық қышқылдық 2 г/л-ден төмен болмауы керек, ал жоғарғы шекара қабылданған технологияға сәйкес өңдеу кешенімен анықталады.
Бұл кезеңде әдетте реагенттің жалпы мөлшерінің 30% - на дейін жұмсалады.
Қышқылды шаймалау кезінде құрамында уран бар ерітінділердің фронты